اصول طراحی سوالات استاندارد

امتحان چیست؟

امتحان چیست ؟

امتحان یکی از عناصر فرآیند آموزش و پرورش است که اطلاعات اساسی را برای تعیین سطح کارایی و بهبود شرایط آموزشی فراهم می سازد . اما برای این که اطلاعات کسب شده مفید و موثر واقع شوند ، لازم است که این اطلاعات با محتوای هدف های آموزشی ، برنامه ، روش ، وسایل و ویژگی های دانش آموزان رابطه مستقیمی داشته باشند . زیرا بدون توجه به این عوامل ، محتوای امتحان را نمی توان به درستی تعیین و مشخص نمود . علاوه بر آن نمی توان از طریق این اطلاعات به هدف های آن جامه ی عمل پوشاند .

هدف های امتحان

1- امتحان به عنوان وسیله ای برای شناساندن هدف های تدریس به دانش آموزان

2- امتحان به عنوان وسیله ای برای تصمیم گیری جهت شروع مراحل بعدی تدریس

 3- امتحان به عنوان وسیله ای برای یافتن نارسایی های آموزشی دانش آموزان و کشف نقاط ضعف آنان

4- امتحان به عنوان وسیله ای برای رفع نارسایی های آموزشی دانش آموزان و کیفیت بخشیدن به یادگیری آنان

5- امتحان به عنوان وسیله ای برای بهبود و اصلاح روش ها و رویکرد های تدریس

 اصول طرح ریزی امتحان

متأسفانه گاهی معلمان بدون داشتن هیچ گونه طرح قبلی و برنامه ریزی اصولی پرسش های امتحانی خود را تنها چند لحظه مانده به شروع امتحان طرح و تهیه می کنند که متأسفانه اینگونه پرسش ها اغلب با هدف های تدریس و محتوای برنامه درسی همخوانی نداشته و در تعارض هستند .

انجام امتحان نیز مانند هر کار عملی دیگر مستلزم تهیه طرح و نقشه ای پیش بینی شده و مبتنی بر اصول معین است . برای این که امتحان به عنوان وسیله موثری جهت هدایت یادگیری دانش آموزان و بهبود کیفیت آموزشی مورد استفاده قرار گیرد ، لازم است که در طرح ریزی آن به اصول زیر توجه نمود :

الف – سوالات امتحان باید تحقق هدف های آموزشی و تدریس را در هر یک از مواد درسی ارزیابی نماید .

ب – سوالات امتحان باید با محتوای مواد آموزشی سازگار باشند و مطالب مهم هر درس را که یادگیری آن ها در رابطه با دستیابی به اهداف درسی از اهمیت قابل قبولی برخوردار است ، شامل شوند .  

ج – سوالات امتحانی باید توانایی و مهارت های دانش آموزان را در سطوح مختلف یادگیری و هدف های آموزشی مورد سنجش قرار دهند .

د – سوالات امتحانی باید از میان تمامی سوال های ممکن در رابطه با هدف های رفتاری و محتوای هر درس چنان انتخاب شوند که نمونه جامعیاز آموخته های دانش آموزان را مورد سنجش و اندازه گیری قرار دهند .

ه – سوالات امتحانی از نظر محتوایی باید برای دستیابی به هدف هایی که امتحان به منظور دستیابی به آن ها انجام     می پذیرد ، مناسب باشند .

و – نوع و چگونگی هر یک از سوالات امتحانی می بایست با نوع رفتار مورد سنجش تناسب داشته باشد .

ز – امتحان باید به صورتی طرح ریزی شود که نتایج آن تا جایی که ممکن است از خطای اندازه گیری به دور باشند .

 طبقه بندی هدف های رفتاری

هدف های رفتاری همچون سایر اهداف آموزشی در چهار حوزه و قلمرو طبقه بندی می شوند . این چهار حوزه و قلمرو عبارتند از حیطه شناختی ، حیطه عاطفی ، حیطه روانی حرکتی و حیطه کوششی . اما از آنجایی که در این جلسه هدف آشنا کردن معلمان با طراحی و تهیه سوالات امتحان کتبی است لذا طبقه بندی اهداف رفتاری فقط در حیطه ی شناختی مورد بحث قرار می گیرد .

 طبقه بندی هدف های رفتاری در حیطه ی شناختی

کاربرد طبقه بندی اهداف در حیطه ی شناختی در طراحی و تدوین سوال های امتحانات کتبی و شفاهی است . زیرا آموخته ها و یادگیری های ذهنی دانش آموزان را یا کتبی می توان سنجید و یا شفاهی . هدف ها در حیطه شناختی در شش طبقه قرار می گیرند که به اختصار به کاربرد هر کدام در طراحی و نوشتن سوال های امتحانی اشاره می شود .

1 – طبقه دانش : از آن جایی که طبقه دانش شامل یادآوری و بازشناسی آموخته هایی نظیر لغات ، اصطلاحات ، نام ها  رویداد ها ، تعاریف ، قواعد و . . . بدون تغییر دادن ماهیت آن ها می گردد بنابراین هرگاه سوال امتحانات کتبی و شفاهی طوری طرح شود که عیناً آن چه را به شاگردان یاد داده ایم یا در کتاب مطرح شده است بدون کم و کاست و تعبیر و تفسیر شخصی به عنوان پاسخ ارائه دهند این سوال در حد دانش است .

2- طبقه فراگیری یا فهمیدن : از آن جایی که طبقه فراگیری شامل درک و دریافت مفهوم ظاهری یک مطلب و یادآوری و بازشناسی آن با عبارات و جملات شخصی می شود . بنابراین هرگاه سوال امتحانات کتبی و شفاهی طوری طرح شود که دانش آموزان پاسخ آن را عینی مانند معلم یا نوشته کتاب ارائه ندهند بلکه آنچه را دریافت کرده اند به عنوان جواب ارائه دهند این سوال در حد درک و فهم است .

3 – طبقه کاربرد یا بکار بستن : از آن جایی که طبقه کاربرد یا بکار بستن توانایی استفاده از آموخته ها و یادگیری های پیشین را در موقعیت های نوین و حل مسایل جدید شامل می شود . بنایراین هرگاه سوال امتحانات کتبی و شفاهی طوری طرح شود که به خاطر جدید بودن پاسخگویی به آن فراتر از پاسخگوسس به سوالات معمول و کلاسی باشد و دانش آموزان در پاسخگویی به آن لازم است که آموخته های قبلی خود را به شکل نویی انتقال دهند این سوال در حد طبقه کاربرد است .

4 – طبقه تجزیه وتحلیل : از آن جایی که طبقه تجزیه و تحلیل شامل توانایی جزء جزء کردن آموخته های کلی و کلاسی و شکستن و شکافتن اجزاء تا حد کشف و تفسیر کردن آن ها می شود . بنابراین هرگاه سوال امتحانات کتبی و شفاهی طوری طرح شود که دانش آموزان پاسخ آن را قسمت به قسمت و مورد به مورد با اقامه دلیل و به صورت مستند ارائه دهند این سوال در حد تجزیه و تحلیل است .

5 – طبقه ترکیب : از آن جایی که طبقه ترکیب شامل توانایی پیوند دادن مفاهیم و مطالب جزیی و تهیه یک طرح و هیئت کلی جدید ، کامل و نو می شود . بنابراین هرگاه سوال امتحانات کتبی و شفاهی طوری طرح شود که فراگیران با شکل دادن به آموخته های خود پاسخ آن را در قالب یک کلیت جامع و جدید و کامل ارائه دهند این سوال در حد ترکیب است .

6- طبقه ارزشیابی یا قضاوت : از آن جایی که طبقه ارزشیابیشامل توانایی داوری آگاهانه ، ارزیابی و نقد اندیشه ها ، افکار و تجارب می گردد . بنابراین هرگاه سوال امتحانات کتبی و شفاهی طوری طرح شود که دانش آموزان در پاسخگویی به آن نقطه نظرات خود را مستند و مستدل و عقل پسندانه ارائه داده و به نقد و داوری در مورد آن بنشیند این سوال در حد ارزشیابی است .

 انواع سوال های امتحانی

1- سوال های عینی

2- سوال های نیمه عینی

3- سوال های انشایی

 سوال های عینی و اصول تهیه و کاربرد آن ها  

سوال های عینی پرسش هایی هستند که اولاً نمره گذاری آن ها مستقل از نظر و قضاوت شخصی تصحیح کننده است . ثانیاً امتحان دهنده پاسخ پرسش ها را نمی نویسد و تهیه نمی کند بلکه فقط پاسخ درست هر پرسش را از بین        پاسخ های داده شده انتخاب می نماید . آزمون های عینی به سه دسته چند گزینه ای ، صحیح و غلط و جور کردنی تقسیم می شوند .

 سوال های چند گزینه ای

هر پرسش چند گزینه ای شامل یک متن اصلی است که موضوع پرسش یا موقعیت مساله مانندی را مطرح می کند و همچنین دارای چند راه حل یا پاسخ است که آن ها را پاسخ های پیشنهادی یا گزینه می نامند . معمولاً از میان      گزینه های مطرح شده برای هر پرسش یکی درست و بقیه غلط یا نادرست هستند . گزینه  درست و صحیح را اصطلاحاً پاسخ کلید و گزینه های نادرست و غلط را پاسخ های انحرافی می نامند .

پرسش های چند گزینه ای به پنج صورت تهیه می شوند . دو صورت از نظر متن سوال و سه صورت از نظر نوع گزینه 1- متن اصلی سوال به صورت یک جمله پرسشی است که برای آن چند گزینه به صورت پاسخ های احتمالی در نظر گرفته می شود